12.004 (La Douce)

De 12.004 (La Douce) is een weelderige stoomlocomotief van ruim twintig voet lang, waarmee hij al vier keer rond de aarde heeft gereisd. Leon noemt zijn loc liefkozend La Douce ¹⁾. De fabelachtige locomotiefheldin van La Douce is rechtstreeks geïnspireerd op een echte machine: de Atlantic type 12 motor, geknipt voor snelheid met zijn spectaculaire aërodynamische kuip en ontworpen in de late jaren '30 voor de Belgische spoorwegen, geleverd in slechts zes exemplaren net voor de oorlogswereld een einde maakte aan zijn carrière. Het type 12 haalde een topsnelheid van 165 km per uur, verbazingwekkend voor zijn tijd ²⁾. Ze waren bedoeld om de sneltreinen tussen Brussel en Oostende te trekken.

© Foto Bruno Denis

Het type 12 Atlantic is een van de mooiste stoomlocomotieven die ooit in België werden gebouwd. Van deze gesofisticeerde machines, met inmiddels een indrukwekkende stroomlijn en monumentale wielen met een diameter van meer dan twee meter, werden er slechts zes gebouwd. Ze werden in 1939 ingezet voor het trekken van lichte snelle passagierstreinen.

In datzelfde jaar brak het type 12 het wereldsnelheidsrecord voor stoomtreinen en behaalde het de Blue Riband. Zij legde het traject Brussel-Oostende af met een gemiddelde snelheid van 121 km/u en bereikte een topsnelheid van 165 km/u.

De nieuwe serie Atlantic 1201 werd aangekondigd in Le Rail. Bulletin mensuel de la Société Nationale des Chemins de fer belges van 15 mei 1939.

Sinds 29 juli 1962 zijn deze locomotieven buiten dienst ³⁾. In 2015 heeft 12.004 een nieuwe plaats gevonden in het Belgische Treinwereld museum.

Type 12 - bij NMBS Depot Kinkempois:

Het type 12 werd ontworpen door ingenieur Raoul Notesse en gebouwd door een consortium van Belgische fabrikanten. De stroomlijning werd ontworpen door de Fransman André Huet en ook toegepast op enkele Franse spoorweglocomotieven.

De bekleding bestaat uit een in het midden verdeeld schild op de kop van de locomotief. Het kon worden geopend om toegang te verschaffen tot de rookkamer en de bijbehorende compressor.

Langs de zijkant van de locomotief liep de stroomlijn als een schort met openingen naar het mechanisme toegankelijk. De schildplaten volgden de ronding van het frontale schild en liepen door naar de cabine ⁴⁾.

De locomotieven waren uitgerust met twee binnenste cilinders met directe expansie en voorzien van een dubbele uitlaat en Metcalfe injector. Deze opstelling van de cilinders verhoogde de stabiliteit bij hoge snelheid, ze waren zo geplaatst dat het mechanisme gemakkelijk toegankelijk was. Het vuur was van het type Crampton, de types oververhitters Chantrenne (2 machines) Salzinnes (2 machines) en Compagnie des Surchaufferus (2 machines).

Vier machines, van 1201 tot 1204, kregen de Walschaerts stoomdistributie, de andere twee, de 1205 en 1206, kregen een distributie met stoomkleppen.

Het programma leverde tractie om lichte passagierstreinen (265 ton, vijf K1 rijtuigen) met 140 km/u over vlakke lijnen te trekken.

Vanaf de zomer van 1939 sleepten de locomotieven van het type 12 Atlantic sneltreinenvan Brussel-Zuid naar Oostende-kaai in een uur, met een minuut stilstand in Brugge. Tussen Gent en Oostkamp was een snelheid van 140 km/u toegestaan. De passage van het station Gent-Sint-Pieters gebeurde aan 120 km/u.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog reden de locomotieven weinig. Pas sinds de winter 1946-1947 kwamen ze terug in commerciële dienst. Ze werden met succes omgebouwd voor zwaardere treinen en werden gebruikt om de lijnen naar Oostende, Luik en Rijsel via Doornik te trekken.

De locomotieven werden tussen mei en juli 1962 buiten dienst gesteld ⁵⁾.

Op 12 juni 1939 werd een rit georganiseerd van Brussel-Zuid naar de kaai van Oostende. De locomotief 1202 trok een trein bestaande uit 4 200 ton metalen I-rijtuigen waarin vele persoonlijkheden en vertegenwoordigers van de pers hadden plaatsgenomen. Zij legden de 114,3 kilometer af in een uur, met een minuut stilstand in Brugge. Het traject tussen Brussel en Brugge leverde de NMBS de Blue Riband op voor de snelste stoomtrein ter wereld. De afstand van 92,4 km werd afgelegd in 46 minuten. De trein bereikte een topsnelheid van 165 km/u en een gemiddelde snelheid van 121 km/u in normale commerciële dienst.

Het vorige record was in handen van een Amerikaanse spoorwegmaatschappij, Chicago en Milwaukee, met een gemiddelde snelheid van 119,8 km op het traject Sparta Portange (125,9 km in 63 minuten).

Het record bleef begin 1940 enkele maanden in België en keerde terug naar de Amerikaanse maatschappij, die een gemiddelde snelheid van 121,8 km/u haalde.

Niets zegt dat de NMBS niet de optie zou zijn geweest om dit record te verbeteren en de Blue Riband opnieuw naar Europa te halen. Maar in 1940 kwamen donkere wolken over Europa … ⁶⁾

Zie het volgende document over de type 12 treinen tijdens de oorlog: Spooktrein

De locomotief 12.004 werd in de inventaris opgenomen op 14 juli 1939. Ze werd toegewezen aan het depot van Schaarbeek, maar bleef van juni 1940 tot eind 1940 in Brussel-Zuid, daarna weer onderdeel van het depot Schaarbeek.

Op 29 juli 1962 werd de 12.004 die de laatste commerciële verzekering van alle locomotieven van het type 12 Atlantic reed. Het traject liep van Brussel naar Lille. Daarna werd de machine op 27 september 1962 en uiteindelijk uit de inventaris verwijderd.

De locomotief werd opgenomen in de erfgoedcollectie van de NMBS. In 1985 kreeg ze een hoofdrol tijdens de viering van de 150e verjaardag van de Belgische spoorwegen. De machine werd weer wakker gemaakt en sleepte verschillende speciale treinen door het land. Daarna kreeg ze een plaats in het museumdepot van Leuven ⁷⁾. In 2015 werd de 12.004 verhuisd naar het nieuwe Train World museum in Brussel.

Utrecht, 23 juli 1989. NMBS-stoomloc 12.004 vertrekt met de Sinjoren-express naar Antwerpen. ⁸⁾.

Johan van Balberghe heeft ook een mooie collectie beelden van de 12.004 ⁹⁾